TEMATYKA DYSKUSJI PANELOWYCH 

VII FESTIWAL NAUKI 
Wydział Farmaceutyczny AM w Warszawie

Czekając na epidemię
(doc. dr hab.Włodzimierz Gut¹, dr Bohdan J. Starościak²)

Stosunkowo jednolita populacja człowieka i gęste zaludnienie Ziemi stwarzają realną groźbę rozprzestrzeniania się zarazków pośród ludzi. Przykładami epidemii, występujących w ostatnich czasach, są AIDS, BSE, ptasia grypa i najnowsze zagrożenie - SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome, zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej). Większość tych chorób ma charakter zakażeń odzwierzęcych.
SARS po raz pierwszy pojawił się w Chinach, podobnie jak nowe wirusy grypy. Koronawirusy SARS wykryto w cywetach, niewielkich hodowlanych ssakach, które stanowią w Chinach przysmak kulinarny, i prawdopodobnie to one były źródłem zakażenia. Należy wspomieć, że przeciwciała przeciwko tym wirusom znaleziono także u borsuków i jenotów.
Do niedawna nieszkodliwy koronawirus uległ niewielkiej mutacji, co umożliwiło mu atakowanie dróg oddechowych człowieka. Jak wiemy, choroba błyskawicznie przeniosła się z centralnych Chin do Wietnamu, Hongkongu, Tajwanu, a nawet do Kanady. Śmiertelność wynosiła średnio ok. 10%.
Tematem dyskusji panelowej były prognozy dalszego rozwoju wydarzeń, zarówno w aspekcie epidemii SARS, jak i innych chorób zakaźnych, wywoływanych przez znane i nowe drobnoustroje. Pesymiści przewidują, że czekają nas epidemie, które zbiorą znacznie obfitsze żniwo niż wspomniane wyżej zarazy, a ich źródłem mogą być znów zwierzęta lub hodowle laboratoryjne czynników zakaźnych. Optymiści uważają, że współczesna medycyna upora się z tymi problemami, czyli ograniczy atakujące choroby i zlikwiduje bezpośrednie zagrożenie, tak jak to miało miejsce dotychczas. Nasuwa się pytanie, jaki będzie koszt tych przedsięwzięć, oraz czy jesteśmy na zawsze skazani na koegzystencję z zarazkami?

Leki, odżywki i paliwa z rzepaku
(dr Marzena Klimaszewska, dr Olgierd Lubiński)³

Na świecie coraz szerzej wprowadza się do użytku biopaliwa, przeznaczone do silników wysokoprężnych. Biopaliwa stanowią alternatywne, odnawialne źródła energii, nie zwiększają poziomu dwutlenku węgla w atmosferze i, co jest istotne ze względu na ochronę czystości środowiska, zawierają bardzo niewiele związków siarki. Mogą być produkowane bez dużych nakładów środków w małych, zdeglomerowanych zakładach.
Biopaliwa wytwarzane są głównie z oleju rzepakowego, a także z tłuszczów zwierzęcych. Ich produkcja polega na hydrolizie olejów i tłuszczów zwierzęcych, a następnie na estryfikacji metanolem otrzymanych kwasów tłuszczowych. Dla farmaceutów interesujący jest fakt, że jako surowce uboczne otrzymuje się lecytynę i glicerynę, związki stosowane w przemysłach farmaceutycznym i kosmetycznym. Kwasy tłuszczowe można także wykorzystywać do produkcji mydeł i innych detergentów. Natomiast śrutę rzepakową stosuje się bezpośrdenio jako paszę w hodowli zwierząt lub przerabia się ją na biomasę grzybów, hodowanych metodą komórkową. Uzyskane grzyby, zawierające związane organicznie biopierwiastki, witaminy i białko, stanowią również cenną paszę dla zwierzat, mogą także stanowić źródło suplementów dla ludzi. 
Tematem dyskusji panelowej będą zagadnienia związane z produkcją biopaliw w Polsce i na świecie, a także praktyczne zastosowanie uzyskiwanych w procesie produktów: lecytyny i gliceryny w przemyśle farmaceutycznym (odżywki) oraz kosmetycznym.

Witamina D bez tajemnic
(dr hab. Jacek Łukaszkiewicz)⁴

Gdy około 400 milionów lat temu kręgowce wyszły z morza na ląd, nowe środowisko okazało się znacznie uboższe w wapń od dotychczasowego. W środowisku wodnym organizmy kręgowców wykorzystywały ten pierwiastek, wchłaniany przez skrzela i powierzchnię ciała, nie tylko jako przekaźnik sygnałów wewnątrzkomórkowych, ale także jako spoiwo mechaniczne, poprzez zawartość w szkielecie utrzymujące właściwy kształt danego organizmu. Tak więc podstawowym warunkiem egzystencji na lądzie stała się możliwość efektywnego wykorzystania tych ubogich źródeł wapnia, które były dostępne w nowym środowisku. Z przyczyn, które do dzisiaj nie są do końca wyjaśnione, w procesie ewolucji wykształcona została ścisła zależność pomiędzy światłem a czynnikiem regulującym jelitowe wchłanianie wapnia, którym okazała się witamina D3.
Naturalna fotosynteza witaminy D3 ma miejsce w zewnętrznych warstwach powłok skórnych człowieka i zwierząt pod wpływem promieniowania ultrafioletowego UVB zawartego w świetle słonecznym. Surowcem dla niej jest pochodna cholesterolu, 7-dehydrocholesterol. Podkreślić tu należy, że sama witamina D3 (cholekalciferol) nie przejawia żadnej aktywności biologicznej, uzyskuje ją dopiero po dwuetapowej przemianie w formę aktywną: 1,25-dihydroksycholekalciferol. 
W przypadku niedoboru witaminy D (ta nazwa obejmuje wit. D3 i jej odmianę D2) jelitowe wchłanianie wapnia spada, co w pierwszym rzędzie odbija się na budowie i wytrzymałości układu kostnego, a najbardziej widocznym przejawem takiego stanu jest krzywica. Krzywica jest chorobą, której cechą charakterystyczną są różnego rodzaju deformacje szkieletu. W XVIII w. stanowiła ona podstawowy problem zdrowotny dzieci w północnej części Europy. Rozwój miast, zwarta zabudowa odcinająca dostęp światła oraz industrializacja powodująca zanieczyszczenie powietrza przyczyniły się do rozpowszechniania tego wyniszczającego schorzenia. 
Pierwszym, który w 1822 roku zwrócił uwagę na znaczenie światła słonecznego w zapobieganiu i leczeniu krzywicy, był Jędrzej Śniadecki. Chociaż już w połowie XIX w. stwierdzono, że tran jest skutecznym środkiem przeciwkrzywiczym, do dopiero w 1918 r. społeczność naukowa uznała, że krzywica spowodowana jest niedoborami żywieniowymi. W latach 30-tych XX w. uczeni angielscy i niemieccy otrzymali syntetyczną witaminę D3 i opisali jej strukturę chemiczną.
Oprócz zapobiegania krzywicy, prawidłowe zaopatrzenie w witaminę D zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia osteoporozy. Uważa się również, że niedobór witaminy D może sprzyjać powstawaniu niektórych nowotworów oraz że zaburza pracę układu immunologicznego. 
Na naszej szerokości geograficznej prawidłowe zaopatrzenie w witaminę D uzyskać można poprzez optymalizację wykorzystania promieniowania słonecznego w tych porach roku, kiedy promieniowanie ultrafioletowe UVB dociera do powierzchni Ziemi (wiosna, lato), oraz w wyniku odpowiedniego odżywiania (diata bogata w ryby morskie), a także suplementacji.
Mimo że znana od tak dawna, witamina D pozostaje nadal obiektem wielu badań. W środowisku naukowym nie brak kontrowersji dotyczących jej stosowania, a pacjenci wiążą z jej zastosowaniem nadzieję na poprawę jakości życia. Te i inne problemy zostały przedyskutowane podczas spotkania.

¹ Państwowy Zakład Higieny, ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa, tel. +48 (22) 542 12 30, dyrektor: prof. dr hab. Jan K. Ludwicki.
² Zakład Mikrobiologii Farmaceutycznej, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna w Warszawie, 02-007 Warszawa, ul. Oczki 3, tel. 628 0822, kierownik: dr Bohdan J. Starościak.
³ Katedra i Zakład Technologii Środków Leczniczych, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel./faks 5720 647, kierownik: prof. dr hab. Bożenna Gutkowska.
⁴ Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel./faks 5720 737, kierownik: prof. dr hab. Jan Pachecka.