TEMATYKA POKAZÓW LABORATORYJNYCH
V FESTIWAL NAUKI
Wydział Farmaceutyczny AM w Warszawie

Wykład wprowadzjący:
Nowoczesne studia farmaceutyczne
Prof. dr hab. Jan Pachecka¹, dziekan Wydziału

Nowoczesne studia farmaceutyczne przygotowują absolwentów do podjęcia wielorakich wyzwań, które niesie współczesna cywilizacja. Niektórymi jej wyznacznikami na początku XXI wieku są: szybki rozwój nauki, zwłaszcza w dziedzinach biologiczno-medycznych, ekspansja chorób, dotychczas uważanych za opanowane lub mniej groźne oraz zupełnie nowych, a także zwiększanie się odsetka ludzi w wieku podeszłym. Dodatkowym zadaniem uczelni jest takie kształcenie farmaceutów, aby jak najlepiej przygotować ich do wykonywania zawodu w ramach Unii Europejskiej.
Absolwenci studiów farmaceutycznych przygotowywani są w szerokim zakresie nie tylko do współpracy z lekarzami w zakresie farmakoterapii i fitoterapii, ale także do pracy badawczej nad opracowywaniem nowych generacji farmaceutyków, nad uzyskiwaniem leków ze źródeł naturalnych, technologią środków leczniczych i postaci leku oraz profilaktyką polegającą na korekcie modelu zachowań i odżywiania.
Studia na naszym Wydziale przygotowują absolwentów do podjęcia rozlicznych zadań, począwszy od prowadzenia aptek, a skończywszy na badaniach naukowych nad molekularnymi mechanizmami działania leków i sposobami ich produkcji. Program nauczania uwzględnia szybki rozwój informatyki i biologii molekularnej. W trakcie wykładu została zaprezentowana specyfika studiów farmaceutycznych, możliwości specjalizacji oraz kierunki prac badawczych, prowadzonych na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej w Warszawie.
_____________________________________________________
¹ Dziekan Wydziału Farmaceutycznego, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, dziekanat: tel./faks (48 22) 823 1487.
 

Na tropach alergenów
(dr Hanna Baltaziuk-Białek¹, mgr Sławomir Białek²)

A l e r g i a - d a w n i e j

Najstarszym zapisem reakcji alergicznej jest opis śmierci faraona Menesa (XVII w. p.n.e.) - zmarł on nagle po użądleniu przez szerszenia. W talmudzie babilońskim znajduje się przepis na odpowiednie preparowanie białka jaj kurzych w przypadkach nadwrażliwości, a Hipokrates niezwykle dokładnie opisał duszność napadową, jak również pierwszy używał terminu „asthma” w odniesieniu do zaburzeń oddychania. Galen, nazywany ojcem farmacji, w II w. n.e. opisał objawy nadwrażliwości na zapach róż i na spożycie mleka.
Jednak znaczący rozwój alergologii nastąpił dopiero w drugiej połowie XIX w. W 1839 r. F. Magendie opisał niewytłumaczalne w owym czasie zjawisko, a mianowicie wystąpienie gwałtownych objawów chorobowych po powtórnym wstrzyknięciu królikom tak nieszkodliwej substancji jak białko jaja kurzego. W 1873 r. Ch. Blackley związał przyczynowo gorączkę sienną z nadwrażliwością na pyłki roślin, a w r. 1906 C. von Pirquet wprowadził termin „alergia” w odniesieniu do sposobu reagowania, odbiegającego od normy. Olbrzymi postęp w poznaniu mechanizmów reakcji alergicznych dokonał się po ustaleniu struktury chemicznej immunoglobulin. W 1968 roku dokonano klasyfikacji reakcji alergicznych, którą posługuje się dziś każdy badacz i klinicysta.

A l e r g i a - d z i ś

Alergia, często określana jako atopia, stanowi jeden z najbardziej powszechnych problemów zdrowotnych naszych czasów. Jest wywołana kontaktem pacjenta z substancjami - alergenami, które występują w otaczającym nas środowisku. „Uczulenie” lub „nadwrażliwość” to synonimy określenia „alergia”. Istnieje kilka typów alergii, różniących się mechanizmami odpowiedzi immunologicznej, a co za tym idzie, szybkością pojawiania się objawów chorobowych.
Pacjenci często zgłaszają, że objawy wystąpiły nagle po kontakcie z substancją, która dotychczas nie wywoływała u nich zmian chorobowych. Pierwszy kontakt z alergenem powoduje powstanie reakcji pierwotnej, dzięki której organizm „zapamiętuje” daną substancję jako zdolną do wywołania alergii. Utrwalanie w pamięci immunologicznej organizmu tej informacji może trwać kilka dni lub nawet kilka lat. Po tym okresie, po ponownym kontakcie z alergenem pojawia się właściwa reakcja uczuleniowa, wywołująca pełne objawy kliniczne choroby, którą nazywamy reakcją wtórną.
Atopia jest dziedziczną odmianą alergii, a w przypadku jej występowania u jednego z rodziców prawdopodobieństwo zachorowania potomstwa wynosi 30%. Natomiast gdy obydwoje rodzice są alergikami, prawdopodobieństwo ujawnienia się atopii u dzieci wzrasta do 70%.
Najwięcej zachorowań na alergię obserwuje się w krajach wysokorozwiniętych, w dużych aglomeracjach miejskich. W ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost liczby przypadków schorzeń górnych dróg oddechowych (pyłkowica, całoroczny alergiczny nieżyt nosa), alergii pokarmowych i atopowej astmy oskrzelowej. W Polsce na alergię choruje około 30% populacji. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaliczyła choroby alergiczne do grupy chorób cywilizacyjnych, a na liście stwarzanych zagrożeń zostały one zaklasyfikowane na czwartej pozycji po nowotworach, chorobach układu krążenia i AIDS.
Do głównych przyczyn gwałtownego wzrostu zachorowań na alergię należy zaliczyć powszechność szczepień ochronnych, terapie przy użyciu antybiotyków, podawanie witaminy D3, częste infekcje wirusowe, zmiany diety, zatrucie środowiska oraz tzw. „sterylność życia codziennego”, która m. in. polega na dostępności uzdatnianej bieżącej wody w wodociągach, zastosowaniu kanalizacji i częstym używaniu środków higieny osobistej.

> Alergia - jaka to jest choroba?
> Jakie substancje wywołują uczulenia i jak zapobiegać rozwinięciu się alergii?
> Jak diagnozować i leczyć alergie?

Na te i szereg innych pytań udzielono wyczerpujących odpowiedzi w trakcie tegorocznego Festiwalu Nauki. Ponadto zorganizowano pokaz analiz laboratoryjnych.

Dla osób zainteresowanych alergią podajemy adresy internetowe trzech polskich serwisów alergologicznych:
http://www.alergen.info.pl/
http://www.apsik.pl/
http://www.alergie.pl/
___________________________________________________
¹ Poradnia Alergologiczna, Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel. 823 6411 w. 1244, 2442, kierownik: prof. dr hab. Edward Zawisza.
² Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel. 823 0325, faks 823 1487, kierownik: prof. dr hab. Jan Pachecka.

Biochemiczna diagnostyka chorób wątroby
(mgr Piotr Tomaszewski)¹

Wątroba to kluczowy reaktor biochemiczny organizmu. Ten narząd odpowiedzialny jest za syntezę podstawowych białek osocza krwi, uczestniczy w oczyszczaniu organizmu z własnych i obcych substancji zbędnych i toksycznych, magazynuje i udostępnia liczne ważne substraty metaboliczne, a także decyduje o prawidłowym gospodarowaniu cholesterolem. Wątroba jest powiązana z innymi narządami organizmu tak ściśle, iż nawet najdrobniejsza nieprawidłowość w jej funkcjonowaniu prowadzi do pogorszenia ogólnej kondycji ustroju. A może ona podlegać różnym procesom chorobowym, takim jak marskości, zapalenia wirusowe, zwane żółtaczkami zakaźnymi, oraz nowotwory. Do walki z tymi chorobami współczesna medycyna wystawia rozległy arsenał farmakologicznych i chirurgicznych metod leczenia. Aby jednak oręż ten okazał się skuteczny, niezbędne są, jak w każdej walce, właściwa taktyka i sprawne dowodzenie. W sukurs przychodzi chemia z jej nieodłącznym atrybutem – probówką, w której można wyśledzić procesy świadczące o rodzaju i zaawansowaniu procesu chorobowego, co pozwala na właściwy dobór metody terapii, a potem na bieżącą ocenę jej postępów.
W trakcie pokazu zaprezentowno nowoczesne laboratoryjne metody biochemicznego diagnozowania stopnia uszkodzenia komórek wątrobowych oraz oceny ich rezerw metabolicznych z zastosowaniem testów enzymatycznych. Część testów przeprowadzili goście pod kontrolą asystenta. Porównywano wyniki oznaczonych parametrów diagnostycznych uzyskane w próbkach materiału biologicznego pozyskanych od pacjentów cierpiących na różne choroby wątroby oraz od osób zdrowych. Przedyskutowano płynące z tych wyników wnioski. Odbyła się dyskusja nad interpretacją wyników tych metod, ich zaletami i ewentualnymi niedostatkami, a także nad stosowanymi dziś rodzajami diagnostyki i leczenia chorób wątroby oraz nad perspektywami na przyszłość.
________________________________
¹ Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel. 823 0325, faks 823 1487, kierownik: prof. dr hab. Jan Pachecka.

Hodowla tkanek roślin leczniczych in vitro
(przygotowanie: prof. dr hab. Mirosława Furmanowa, dr Hanna Olędzka,
prowadzenie: dr Hanna Olędzka, mgr Wojciech Szypuła)¹

Naturalnym środowiskiem bytowania roślin, z którym stykamy się najczęściej, jest gleba. Obecnie istnieje jeszcze inna możliwość hodowli roślin - w warunkach sterylnych, przy zastosowaniu pożywki agarowej zamiast ziemi. W takim przypadku mówimy o hodowli in vitro, czyli w szkle. Metoda ta jest m. in. stosowana do szybkiego klonalnego mnożenia roślin, tj. otrzymywania wielu okazów potomnych z tkanki jednej rośliny. Istnieje także możliwość osobnego hodowania wyodrębnionych organów i tkanek roślinnych, np. samych korzeni, zarodków lub komórek. Ponadto, zamiast roślin lub ich organów można również hodować niezróżnicowaną tkankę, nazywaną kalusem, lub prowadzić hodowlę komórek w zawiesinie w tzw. bioreaktorach. W tkankach wyhodowanych in vitro występują na ogół takie same związki biologicznie czynne, jak w roślinie macierzystej, co umożliwia otrzymanie ich z pominięciem hodowli całej rośliny. Najlepsze wyniki uzyskuje się z kultury zawiesinowej w bioreaktorach, w których parametry wzrostu są kontrolowane i rejestrowane na monitorze.
Według jednej z najnowszych metod, związki lecznicze otrzymuje się z korzeni transgenicznych, tzn. mających wprowadzony obcy gen. Do modyfikacji genotypu używa się bakterii o nazwie Agrobacterium rhizogenes. Organizmy modyfikowane genetycznie (GMO) otrzymywane są obecnie z bakterii, grzybów, roślin i zwierząt. Dostarczają one m.in. wielu produktów żywnościowych, obecnych na naszym rynku. Zasady postępowania regulowane są specjalnymi przepisami, według których na opakowaniu powinna być informacja, że artykuł pochodzi z roślin zmienionych genetycznie.
Hodowla tkankowa roślin in vitro pozwala także otrzymywać rośliny haploidalne (z pojedynczym zespołem chromosomów), a także dokonywać fuzji protoplastów (nieobłonionych komórek) dwóch gatunków, nie dających mieszańców w stanie naturalnym. Tkanki można również zamrażać i przechowywać w temperaturze ciekłego azotu (-196^oC), a po powolnym rozmrożeniu kontynuować hodowlę. Można również otoczkować tkanki merystematyczne i przechowywać w stanie niezmienionym w niskiej temperaturze dodatniej.
Obecnie przedmiotem prac Katedry są różne gatunki cisa. Cis zawiera ok. 350 związków chemicznych, z których wiele jest trujących, natomiast jeden, zwany paklitakselem, wykazuje właściwości przeciwnowotworowe. Związek ten powstaje również w hodowli in vitro. Jego obecność stwierdziliśmy także w korzeniach transformowanych. Ponadto badanych jest kilkanaście gatunków roślin leczniczych nie występujących w Polsce.
Biotechnologia jest przedmiotem zajęć dydaktycznych i badań naukowych dwóch Zakładów Wydziału Farmaceutycznego - Katedry i Zakładu Biologii i Botaniki Farmaceutycznej, która zajmuje się biotechnologią roślinną oraz Katedry Technologii Środków Leczniczych, który zajmuje się biotechnologią mikroorganizmów. Hodowla tkankowa roślin leczniczych, biotechnologia roślinna o rosnącym znaczeniu praktycznym - czeka na badaczy.
_______________________________
¹ Katedra i Zakład Biologii i Botaniki Farmaceutycznej, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel./fax 823 5984, kierownik: prof. dr hab. Mirosława Furmanowa.

Substancje lecznicze w grzybach hodowlanych
(dr Olgierd Lubiński)¹

Grzyby zawsze były cenione przez człowieka i miały zastosowanie nie tylko jako pokarm, ale także wykorzystywano ich właściwości lecznicze i aktywność biologiczną, np. przykładano na rany chleb zagnieciony z pajęczyną, zawierający Penicillum notatum, hubę i sporysz stosowano do hamowania krwawień, a grzyby halucynogenne używano w obrzędach magicznych. Źródła pisane o stosowaniu grzybów pochodzą z ok. 2000 roku przed Chrystusem, a w Europie leczenie grzybami jako pierwszy opisał Hipokrates.
Tradycyjnym źródłem pozyskiwania grzybów były lasy. Obecnie kwaśne deszcze, związane z zanieczyszczeniem środowiska przez przemysł, a także obniżenie poziomu wód gruntowych są przyczyną coraz rzadszego występowania grzybów w naszych lasach. W tej sytuacji celowa, a nawet konieczna jest hodowla grzybów, np. w procesie wytwarzania ich biomasy w bioreaktorach. Jest to tzw. produkcja głębinowa, do której wytypowano azjatyckie gatunki grzybów ze względu na ich właściwości lecznicze, a z gatunków europejskich wybrano smardza z powodu walorów smakowych i odżywczych. Ze względu na możliwości suplementacji odżywczo-leczniczej w kilku krajach rozpoczęto produkcję koncentratów z biomasy grzybów hodowlanych.
Grzyby produkowane w bioreaktorach nie wykształcają kapeluszy, lecz wspomnianą biomasę, która ma właściwości smakowe i zapachowe identyczne jak grzyby, rozwijające się w naturalnym środowisku. Uzyskany produkt może mieć nawet korzystniejsze właściwości niż grzyby rosnące w lasach ze względu na dobór optymalnych warunków hodowli, np. w wytwarzanej biomasie brak promieniotwórczych pierwiastków, jak cez i stront, które mogą występować w grzybach naturalnych.
Grzyby hoduje się na tanich pożywkach, otrzymywanych z wytłoków jarzynowych i owocowych, pozostałych po produkcji soków, na otrębach, wywarach gorzelnianych i innych podobnych podłożach. Należy podkreślić, że w wyniku odpowiedniego wzbogacania pożywki można wpływać na końcowy skład grzybni, warunkujący jej lepsze właściwości lecznicze i odżywcze. Doświadczalnie dobrane pożywki stanowią bogatsze źródło węgla, azotu i mikroelementów niż ściółka leśna, a wytworzona biomasa zawiera więcej białek, aminokwasów, lipidów, nienasyconych kwasów tłuszczowych i witamin niż produkt naturalny. Występuje w niej także chityna i enzymy.
Ostatnio zyskuje na znaczeniu sterowanie zawartością substancji aktywnych w grzybni metodą odpowiedniego wzbogacania pożywki. W naszym Zakładzie udało się uzyskać optymalne zawartości organicznie związanych, a więc łatwo przyswajalnych biopierwiastków, np. żelaza, manganu, cynku, kobaltu i selenu. Zawarta w biomasie chityna wiąże nadmiar cholesterolu i wpływa korzystnie na przemianę materii. W azjatyckich gatunkach grzybów występują substancje o działaniu cytostatycznym, które identyfikujemy i oznaczamy ilościowo.
W trakcie pokazu zostały zademonstrowane fermentory z hodowlą grzybów, a także urządzenia do wirowania, suszenia i analizowania biomasy. Odbyła się prelekcja wprowadzająca i dyskusja.
____________________________________
¹ Katedra i Zakład Technologii Środków Leczniczych, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel./faks 822 5047, kierownik: prof. dr hab. Bożenna Gutkowska.

Przygotowanie kremu z witaminą E
i tabletek Flegaminy
(dr Barbara Chałasińska, mgr Anna Szulc)¹

Przygotowanie kremu
Kremy kosmetyczne (Cremores) są preparatami przeznaczonymi do pielęgnacji skóry. Zadaniem ich jest utrzymanie prawidłowego stanu skóry, jej uelastycznienie i wygładzenie. Osiągnąć to można poprzez natłuszczanie, nawodnienie i odżywienie skóry. Wartość odżywczą kremów podnosi dodatek substancji biologicznie czynnych: witamin, aminokwasów, hormonów, enzymów, kompleksów białkowych oraz wyciągów roślinnych. Podstawowymi składnikami kremów są: podłoża, emulgatory, środki konserwujące i substancje zapachowe oraz woda. Krem witaminowy, otrzymywany w trakcie pokazu, działa odżywczo, odmładzająco, zapobiega podrażnieniom skóry i łagodzi stany zapalne.
Uczestnicy pokazu samodzielnie przygotowali krem kosmetyczny z witaminą E.

Przygotowanie tabletek Flegaminy
Tabletki są stałą postacią leku otrzymywaną przez sprasowanie jednej lub kilku substancji leczniczych z substancjami pomocniczymi, odpowiednio dobranymi do cech fizyko-chemicznych substancji czynnej. Substancje lecznicze w zależności od
właściwości i technologii sporządzania tabletek mogą być uwalniane w różnych odcinkach przewodu pokarmowego. Wyróżniamy tabletki doustne, do połykania, musujące i do sporządzania roztworów oraz tabletki do jam ciała.
Chlorowodorek bromheksyny (Flegamina) jest syntetyczną pochodną alkaloidu wiscyny o działaniu wykrztuśnym i mukolitycznym. W postaci tabletek, syropów, kropli, iniekcji, roztworów do inhalacji stosowany jest w takich preparatach jak:
Bisolvon, Bromhexin, Flegamina.
Przy czynnym udziale uczestników zajęć w pierwszym etapie sporządzono granulat złożony z substancji czynnej i substancji pomocniczych. W następnym etapie wysuszony granulat zmieszano ze środkami poślizgowymi i wykonano tabletki z zastosowaniem tabletkarki uderzeniowej. Otrzymane tabletki zostały poddane badaniom: wytrzymałości mechanicznej (pomiar twardości i ścieralności) i czasu rozpadu, a także został określony ich średni ciężar. Wymienione badania są niezbędne do oceny jakości tej postaci leku.
_____________________________
¹ Zakład Farmacji Stosowanej, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel. 823 5978, kierownik: prof. dr hab. Edmund Sieradzki.

Badanie toksyczności wody metodą bioindykacji
(dr Grzegorz Nałęcz-Jawecki)¹

Zarówno substancje chemiczne, wprowadzane planowo do środowiska, np. nawozy mineralne czy konserwanty żywności, jak i emisje przemysłowe, wchodzą w obieg naturalny w przyrodzie, są transportowane przez powietrze, wodę oraz przez żywe organizmy. Dostają się więc do niemal całej biosfery, włączając się do cykli biogeochemicznych i kumulując w łańcuchach pokarmowych. W wyniku tego docierają także do człowieka, bezpośrednio lub pośrednio, powodując różnego rodzaju zatrucia, toksykozy, a nawet choroby nowotworowe. Cyrkulacja wody z jednej strony, a wielkie na nią zapotrzebowanie z drugiej powodują, że jest ona doskonałym nośnikiem m. in. zanieczyszczeń. Stąd niezmiernie ważną sprawą jest stałe monitorowanie wód powierzchniowych oraz ścieków. Tego rodzaju pomiary z udziałem żywych organizmów nazywamy bioindykacją.
Bioindykacja to określenie toksyczności różnych elementów środowiska na podstawie reakcji żywego układu oraz na podstawie pomiaru jakościowego i ilościowego tych reakcji. Bioindykatorem jest układ żywy, na różnym poziomie organizacji - od osobnika, poprzez populację, aż po biocenozę. W biotestach, służących do badania toksyczności wody lub ścieków, stosuje się bioindykatory zwierzęce, roślinne i bakteryjne. Poniżej przedstawiamy cztery testy, demonstrowane w naszym laboratorium.
Test przy użyciu Chlorella vulgaris. Jest to jednokomórkowy glon, należący do gromady zielenic, rozpowszechniony w wodach słodkich. Do laboratoryjnej hodowli glonów wprowadza się roztwory ścieku o odpowiednim rozcieńczeniu, a następnie prowadzi się spektrofotometryczne pomiary absorbancji w zakresie widzialnym. Toksyczne oddziaływanie badanej próby powoduje zahamowanie przyrostu glonów, co można ilościowo mierzyć w odniesieniu do próby kontrolnej.
Test przy użyciu Daphna magna Straus. Rozwielitka jest skorupiakiem, żyjącym w wodach słodkich. Do testu stosuje się osobniki młode, umieszczając je w krystalizatorach z roztworami ścieku o różnych stężeniach. Po 24 i 48 godzinach liczy się ilość dafni, wykazujących efekt testowy, w tym przypadku unieruchomienie organizmu. Dane te pozwalają na określenie toksyczności próby.
Test Spirotox. Organizmem testowym jest pierwotniak Spirostomum ambiguum, występujący w rzekach i jeziorach o czystej wodzie. Orzęski umieszczane są w badanej próbie i obserwowane pod niewielkim powiększeniem (8 x). Po wpływem toksykantów komórki tych bardzo wrażliwych organizmów ulegają rozpuszczeniu (tzw. lizie). Toksyczność próbki określona jest przez jej rozcieńczenie, które powoduje lizę 50% populacji. Pierwotniaki mogą być przechowywane przez okres kilku tygodni bez utraty ich wrażliwości.
Test Microtox. Test polega na pomiarze naturalnej luminescencji (świecenia) bakterii Vibrio fischeri, które są zawieszone w roztworze badanej próbki. Toksyczne związki chemiczne hamują aktywność enzymów bakteryjnych, co manifestuje się obniżeniem intensywności świecenia. Pomiar przeprowadza się metodą spektrofotometryczną.
_________________________________
¹Zakład Badania Środowiska, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa, tel. 822 11 08, kierownik: prof. dr hab. Józef Sawicki.

Jak bakterie zwalczają antybiotyki
(mgr Agnieszka Laudy, dr Renata Wolinowska, mgr Izabella Maciąg, mgr Dorota Dec, dr Bohdan J. Starościak)¹

Jednym z najpoważniejszych problemów współczesnej medycyny, a więc i mikrobiologii lekarskiej, stały się zakażenia wywoływane przez drobnoustroje, najczęściej bakterie, oporne na działanie wielu powszechnie stosowanych leków przeciwdrobnoustrojowych - antybiotyków i chemioterapeutyków. Wiele szczepów bakterii, głównie z gatunków Staphylococcus aureus - gronkowiec złocisty, Enterococcus faecalis - paciorkowiec kałowy, Pseudomonas aeruginosa - pałeczka ropy błękitnej, a także pałeczek jelitowych (rodzina Enterobacteriaceae) i wiele innych uzyskało oporność na dużą ilość różnych antybiotyków jednocześnie. Szczepy wielolekooporne najłatwiej powstają (selekcjonują się) w placówkach służby zdrowia, które są miejscami jednoczesnego spotkania wielu ludzi chorych o osłabionej odporności, nagromadzania się drobnoustrojów i stosowania w dużych ilościach leków przeciwdrobnoustrojowych. W takiej sytuacji łatwo jest więc o tzw. zakażenia szpitalne wywołane przez oporne na antybiotyki drobnoustroje.
Uwarunkowane posiadaniem odpowiednich genów (w tym genów znajdujących się na plazmidach - pozachromosomalnym materiale genetycznym) enzymy wytwarzane przez lekooporne bakterie rozkładają bądź w inny sposób inaktywują antybiotyki i warunkują oporność produkujących je drobnoustrojów na leki. Inne mechanizmy oporności na antybiotyki u bakterii polegają na zmianie dotychczas wrażliwych na działanie antybiotyków szlaków metabolicznych lub enzymów na niewrażliwe (tzw. zmiana miejsca ataku).
W czasie pokazu zademonstrowano utrwalone i zabarwione preparaty najważniejszych bakterii chorobotwórczych, których wielolekooporność jest obecnie rosnącym zagrożeniem. Można było obejrzeć odpowiednio zabezpieczone hodowle bakterii wielolekoopornych na podłożach stałych, a także zapoznać się z wynikami badań ich lekooporności, uwidocznionych na antybiogramach. Przedstawiono metody pozwalające na oznaczenie wrażliwości lub oporności bakterii na antybiotyki oraz sposoby wykrywania enzymów bakteryjnych rozkładających antybiotyki.
________________________________
¹Zakład Mikrobiologii Farmaceutycznej, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna w Warszawie, 02-007 Warszawa, ul. Oczki 3, tel. 628 0822, kierownik: dr Bohdan. J. Starościak.