Różnorodne przeobrażenia w sferze społeczno-gospodarczej, jakie aktualnie mają miejsce w Polsce, dotyczą również szkolnictwa wyższego. Wydziały farmaceutyczne dokonują zmian w programach nauczania, tak aby absolwenci tych wydziałów potrafili sprostać licznym wyzwaniom, jakie niesie nowa rzeczywistość.
Studia farmaceutyczne umożliwiaja zdobycie obszernego zakresu wiedzy biologiczno-chemiczno-medycznej, ukierunkowanej na ochronę zdrowia człowieka. Absolwenci tego kierunku posiadają kwalifikacje do współpracy klinicznej w zakresie farmakoterapii, udzielania pełnej informacji klinicznej o stosowanych lekach, oceny jakości środków leczniczych i leków oraz umiejętności ich wytwarzania w skali recepturowej i przemysłowej. Kompetencje ich obejmują również, o czym stosunkowo mało osób wie, analizę sanitarno-epidemiologiczną, diagnostykę laboratoryjną oraz propagowanie zasad oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia.
W wykładzie przedstawiono bliżej tok i specyfikę studiów farmaceutycznych oraz działalność badawczą pracowników Wydziału, i wykazano, że oba te elementy odgrywają istotną rolę w odpowiednim przygotowaniu absolwentów do różnych form ich przyszłej działalności zawodowej.

¹ Poradnia Alergologiczna, Samodzielny Publiczny
Centralny Szpital Kliniczny,
ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa,
tel. 823 6411 w. 1244, 2442,
kierownik: prof. dr hab. Edward Zawisza.

² Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej,
Akademia Medyczna w Warszawie,
ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa,
tel. 823 0325, faks 823 1487,
kierownik: prof. dr hab. Jan Pachecka.

 Diagnostyka chorób alergicznych opiera się na trzech następujących zasadniczych elementach:

• wywiad lekarski,
• testy skórne, oraz
• laboratoryjne oznaczanie we krwi immunoglobulin E, odpowiedzialnych za pojawienie się alergii.

Katedra i Zakład Biologii i Botaniki Farmaceutycznej
Wydział Farmaceutyczny
Akademia Medyczna w Warszawie
ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa
tel. 823 5984, faks 823 5984
kierownik: Prof. dr hab. Mirosława Furmanowa

Świat roślin dostarcza wielu wartościowych związków leczniczych, pozyskiwanych z organów i tkanek roślinnych.
Naturalnym środowiskiem bytowania roślin, z którym stykamy się najczęściej, jest gleba. Obecnie istnieje jeszcze inna możliwość hodowli roślin - w warunkach sterylnych, przy zastosowaniu pożywki agarowej zamiast ziemi. W takim przypadku mówimy o hodowli in vitro, czyli w szkle. Metoda ta jest m. in. stosowana do szybkiego klonalnego mnożenia roślin, tj. otrzymywania wielu okazów potomnych z tkanki jednej rośliny. Istnieje także możliwość osobnego hodowania wyodrębnionych organów i tkanek roślinnych, np. samych korzeni, zarodków lub komórek. Ponadto, zamiast roślin lub ich organów można także hodować niezróżnicowaną tkankę, nazywaną kalusem lub prowadzić hodowlę komórek w zawiesinie w tzw. biofermentorach. W kalusie występują na ogół takie same związki biologicznie czynne, jak w roślinie macierzystej, co umożliwia otrzymanie ich z pominięciem hodowli całej rośliny.
Według jednej z najnowszych metod, związki lecznicze otrzymuje się z korzeni transgenicznych z wprowadzonym obcym genem. Do modyfikacji genotypu używa się naturalnych bakterii o nazwie Agrobacterium rhizogenes. Organizmy modyfikowane genetycznie (GMO) otrzymywane są obecnie z bakterii, grzybów, roślin i zwierząt. Dostarczają one wielu produktów żywnościowych obecnych na naszym rynku. Zasady postępowania regulowane są specjalnymi przepisami.
Hodowla tkankowa roślin in vitro pozwala także otrzymywać rośliny haploidalne (z pojedynczym zestawem chromosomów), a także dokonywać fuzji protoplastów (nieobłonionych komórek) dwóch gatunków, nie dających mieszańców w stanie naturalnym. Tkanki można zamrażać i przechowywać w temperaturze ciekłego azotu (-190^o), a po powolnym rozmrożeniu kontynuować hodowlę.
Obecnie przedmiotem prac Katedry są różne gatunki cisa. Jest w nich ok. 100 związków chemicznych, z których wiele jest trujących, natomiast jeden, zwany paklitakselem, wykazuje właściwości przeciwnowotworowe. Związek ten powstaje również w hodowli in vitro. Jego obecność stwierdziliśmy także w korzeniach transformowanych.
Hodowla tkankowa roślin leczniczych, kierunek biotechnologii o rosnącym znaczeniu - czeka na badaczy.

Katedra i Zakład Technologii Środków Leczniczych
Wydział Farmaceutyczny
Akademia Medyczna w Warszawie
ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa
tel./faks 822 5047
kierownik: prof. dr hab. Bożenna Gutkowska

W trakcie wstępnej prelekcji omówiono, jakiego rodzaju substancje odżywcze i lecznicze mogą zawierać grzyby. Okazuje się, że niektóre ich gatunki są, wbrew utartym poglądom, niezwykle bogatymi źródłami cennych składników, potrzebnych naszym organizmom, jak białko i witaminy. Grzyby mogą także zawierać związki o działaniu leczniczym, także przeciwnowotworowym.
W laboratorium pokazano hodowlę grzybów na stałych i płynnych podłożach, a także zaznajomiono uczestników z procesami rozmnażania i selekcji grzybów, przygotowania materiału szczepiennego dla procesów biosyntezy głębinowej w fermentorach oraz wydzielaniem i suszeniem biomasy. Pokazano także, jak przeprowadza się kontrolę analityczną procesów biosyntezy, w jaki sposób można analizować składniki uzyskanej grzybni, a także jak konserwuje się i przechowuje szczepy grzybów i gdzie otrzymane produkty znajdują zastosowanie. Niektóre czynności laboratoryjne i analityczne uczestnicy wykonali sami pod okiem asystenta.

Zakład Farmacji Stosowanej
Wydział Farmaceutyczny
Akademia Medyczna w Warszawie
ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa
tel. 823 5978, faks 823 1487
kierownik: prof. dr hab. Edmund Sieradzki

Przygotowanie kremu
W Zakładzie Farmacji Stosowanej uczestnicy samodzielnie przygotowali krem kosmetyczny z witaminą E oraz zaznajomili się z kolejnymi etapami produkcji tabletek flegaminy.
Kremy kosmetyczne (Cremores) są preparatami przeznaczonymi do pielęgnacji skóry. Zadaniem ich jest utrzymanie prawidłowego stanu skóry, jej uelastycznienie i wygładzenie. Osiągnąć to można poprzez natłuszczanie, nawodnienie i odżywienie skóry. Wartość odżywczą kremów podnosi dodatek substancji biologicznie czynnych: witamin, aminokwasów, hormonów, enzymów, kompleksów białkowych oraz wyciągów roślinnych. Podstawowymi składnikami kremów są: podłoża, emulgatory, środki konserwujące i substancje zapachowe oraz woda. Krem witaminowy, który otrzymano w trakcie pokazu, działa odżywczo, odmładzająco, zapobiega podrażnieniom skóry i łagodzi stany zapalne.

Przygotowanie tabletek Flegaminy
Tabletki są stałą postacią leku otrzymywaną przez sprasowanie jednej lub kilku substancji leczniczych z substancjami pomocniczymi, odpowiednio dobranymi do cech fizyko-chemicznych substancji czynnej. Substancje lecznicze w zależności od właściwości i technologii sporządzania tabletek mogą być uwalniane w różnych odcinkach przewodu pokarmowego. Wyróżniamy tabletki doustne, do połykania, musujące i do sporządzania roztworów oraz tabletki do jam ciała.
Chlorowodorek bromheksyny (Flegamina) jest syntetyczną pochodną alkaloidu wiscyny o działaniu wykrztuśnym i mukolitycznym. W postaci tabletek, syropów, kropli, iniekcji, roztworów do inhalacji stosowany jest w takich preparatach jak: Bisolvon, Bromhexin, Flegamina.
Uczestnicy zajęć w pierwszym etapie sporządzili granulat złożony z substancji czynnej i substancji pomocniczych. W następnym etapie wysuszony granulat zmieszano ze środkami poślizgowymi i wykonano tabletki z zastosowaniem tabletkarki uderzeniowej Korch. Otrzymane tabletki zostały poddane badaniom: wytrzymałości mechanicznej (pomiar twardości i ścieralności), czasu rozpadu oraz zostanie określony średni ciężar tabletek. Badania te są niezbędne dla oceny jakości tej postaci leku.

Zakład Badania Środowiska
Wydział Farmaceutyczny
Akademia Medyczna w Warszawie
ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa
tel. 822 11 08, faks 823 1487
kierownik: prof. dr hab. Józef Sawicki

Zarówno substancje chemiczne, wprowadzane planowo do środowiska, np. nawozy mineralne czy konserwanty żywności, jak i emisje przemysłowe, wchodzą w obieg naturalny w przyrodzie, są transportowane przez powietrze, wodę oraz przez żywe organizmy. Dostają się więc do niemal całej biosfery, włączając się do cykli biogeochemicznych i kumulując w łańcuchach pokarmowych. W wyniku tego docierają także do człowieka, bezpośrednio lub pośrednio, powodując różnego rodzaju zatrucia, toksykozy, a nawet choroby nowotworowe. Cyrkulacja wody z jednej strony, a wielkie na nią zapotrzebowanie z drugiej powodują, że jest ona doskonałym nośnikiem m. in. zanieczyszczeń. Stąd niezmiernie ważną sprawą jest stałe monitorowanie wód powierzchniowych oraz ścieków. Tego rodzaju pomiary z udziałem żywych organizmów nazywamy bioindykacją.
Bioindykacja to określenie toksyczności różnych elementów środowiska na podstawie reakcji żywego układu oraz na podstawie pomiaru jakościowego i ilościowego tych reakcji. Natomiast bioindykatorem jest układ żywy, na różnym poziomie organizacji - od osobnika, poprzez populację, aż po biocenozę. W biotestach, służących do badania toksyczności wody lub ścieków, stosuje się bioindykatory zwierzęce, roślinne i bakteryjne. Poniżej przedstawiamy cztery testy, które zwiedzający  przeprowadzili w naszym laboratorium.
Test przy użyciu Chlorella vulgaris. Jest to jednokomórkowy glon, należący do gromady zielenic, rozpowszechniony w wodach słodkich. Do laboratoryjnej hodowli glonów wprowadza się roztwory ścieku o odpowiednim rozcieńczeniu, a następnie prowadzi się spektrofotometryczne pomiary absorbancji w zakresie widzialnym. Toksyczne oddziaływanie badanej próby powoduje zahamowanie przyrostu glonów, co można ilościowo mierzyć w odniesieniu do próby kontrolnej.
Test przy użyciu Daphna magna Straus. Rozwielitka jest skorupiakiem, żyjącym w wodach słodkich. Do testu stosuje się osobniki młode, umieszczając je w krystalizatorach z roztworami ścieku o różnych stężeniach. Po 24 i 48 godzinach liczy się ilość dafni, wykazujących efekt testowy, w tym przypadku unieruchomienie organizmu. Dane te pozwalają na określenie toksyczności próby.
Test Spirotox. Organizmem testowym jest pierwotniak Spirostomum ambiguum, występujący w rzekach i jeziorach o czystej wodzie. Orzęski umieszczane są w badanej próbie i obserwowane pod niewielkim powiększeniem (8 x). Po wpływem toksykantów komórki tych bardzo wrażliwych organizmów ulegają rozpuszczeniu (tzw. lizie). Toksyczność próbki określona jest przez jej rozcieńczenie, które powoduje lizę 50% populacji. Pierwotniaki mogą być przechowywane przez okres kilku tygodni bez utraty ich wrażliwości.
Test Microtox. Test polega na pomiarze naturalnej luminescencji (świecenia) bakterii Vibrio fischeri, które są zawieszone w roztworze badanej próbki. Toksyczne związki chemiczne hamują aktywność enzymów bakteryjnych, co manifestuje się obniżeniem intensywności świecenia. Pomiar przeprowadza się metodą spektrofotometryczną.

Drobnoustroje od dawna wykorzystywane są do wytwarzania różnych substancji biologicznie aktywnych, w tym stosowanych jako leki. Do substancji takich należą antybiotyki, enzymy i toksyny bakteryjne (często odpowiedzialne za objawy chorób, ale także wykorzystywane jako leki), witaminy i aminokwasy oraz wielocukry (np. dekstran). Mikroorganizmy wykorzystuje się także do przygotowywania szczepionek - preparatów stosowanych najczęściej w profilaktyce chorób zakaźnych. Osiągnięcia biologii molekularnej, szczególnie opracowanie metod inżynierii genetycznej, pozwoliły na uzyskanie zmienionych drobnoustrojów, które “zmuszone” zostały do wytwarzania substancji sobie obcych, normalnie produkowanych przez rośliny, zwierzęta lub inne organizmy. Część tych substancji może być lekami.
W czasie pokazu pokazano typowe drobnoustroje wykorzystywane w produkcji leków:

• promieniowce wytwarzające antybiotyki oraz enzymy,
• bakterie z rodzajów Bacillus oraz paciorkowce mlekowe, wytwarzające antybiotyki;
• bakterie Escherichia coli (pałeczki okrężnicy) wytwarzające toksyny chorobotwórczych paciorkowców (Streptococcus) stosowane jako leki (streptokinaza i streptodornaza); geny biosyntezy toksyn paciorkowcowych sklonowane zostały w komórkach E.coli,
• niektóre szczepy grzybów używanych do wytwarzania antybiotyków i enzymów.

• antybiotyków metodami mikrobiologicznymi,
• zewnątrzkomórkowych enzymów o takich jak streptokinaza (lek używany w leczeniu zawałów serca),
• streptodornazy (lek używany w upłynnianiu skrzepów),
• enzymów proteolitycznych np. wytwarzanych przez beztlenowe laseczki Clostridium, używanych do oczyszczania ran.

Zakład Mikrobiologii Farmaceutycznej
Wydział Farmaceutyczny
Akademia Medyczna
ul. Oczki 3, 02-007 Warszawa
tel. 628 0822
kierownik: dr Bohdan. J. Starościak

Jednym z najpoważniejszych problemów współczesnej medycyny, a więc i mikrobiologii lekarskiej, stały się zakażenia wywoływane przez drobnoustroje, najczęściej bakterie, oporne na działanie wielu powszechnie stosowanych leków przeciwdrobnoustrojowych - antybiotyków i chemioterapeutyków. Wiele szczepów bakterii, głównie z gatunków Staphylococcus aureus - gronkowiec złocisty, Enterococcus faecalis - paciorkowiec kałowy, Pseudomonas aeruginosa - pałeczka ropy błękitnej, a także pałeczek jelitowych (rodzina Enterobacteriaceae) i wiele innych uzyskało oporność na dużą ilość różnych antybiotyków jednocześnie. Szczepy wielolekooporne najłatwiej powstają (selekcjonują się) w placówkach służby zdrowia, które są miejscami jednoczesnego spotkania wielu ludzi chorych o osłabionej odporności, nagromadzania się drobnoustrojów i stosowania w dużych ilościach leków przeciwdrobnoustrojowych. W takiej sytuacji łatwo jest więc o tzw. zakażenia szpitalne wywołane przez oporne na antybiotyki drobnoustroje.
Uwarunkowane posiadaniem odpowiednich genów (w tym genów znajdujących się na plazmidach - pozachromosomalnym materiale genetycznym) enzymy wytwarzane przez lekooporne bakterie rozkładają bądź w inny sposób inaktywują antybiotyki i warunkują oporność produkujących je drobnoustrojów na leki. Inne mechanizmy oporności na antybiotyki u bakterii polegają na zmianie dotychczas wrażliwych na działanie antybiotyków szlaków metabolicznych lub enzymów na niewrażliwe (tzw. zmiana miejsca ataku).
W czasie imprezy pokazano utrwalone i zabarwione preparaty najważniejszych bakterii chorobotwórczych, których wielolekooporność jest obecnie rosnącym zagrożeniem. Zademonstrowano odpowiednio zabezpieczone hodowle bakterii wielolekoopornych na podłożach stałych, a także zapoznano uczestników z wynikami badań ich lekooporności, uwidocznionych na antybiogramach. Pokazano metody pozwalające na oznaczenie wrażliwości lub oporności bakterii na antybiotyki oraz sposoby wykrywania enzymów bakteryjnych rozkładających antybiotyki.